SHBA- Grindja midis presidentit Donald Trump dhe miliarderit Elon Musk mbi një projektligj të madh shpenzimesh ka përkeqësuar pasigurinë mbi të ardhmen e buxhetit të NASA-s, e cila po përballet me shkurtime të thella. Agjencia hapësinore ka publikuar kërkesën e saj për buxhet drejtuar Kongresit, e cila parashikon shkurtim të fondeve për projektet shkencore me gati gjysmën. Dyzet misione shkencore, të cilat janë në zhvillim e sipër ose tashmë në hapësirë, janë në radhë për t’u pezulluar.
Presidenti ka kërcënuar të tërheqë kontratat federale me kompaninë e Musk, Space X. NASA mbështetet në flotën e raketave Falcon 9 të firmës për të furnizuar Stacionin Ndërkombëtar Hapësinor me ekuipazh dhe furnizime. Agjencia hapësinore gjithashtu pret të përdorë raketën e saj Starship për të dërguar astronautë në Hënë dhe përfundimisht në Mars, pasi të jetë zhvilluar.
Përveç grindjes midis Presidentit dhe Musk, ekziston edhe shqetësim për shkurtimet e thella të kërkuara nga Shtëpia e Bardhë në buxhetin e NASA-s. Të gjithë sektorët janë caktuar për kursime, përveç një përpjekjeje për të dërguar astronautë në Mars, e cila ka marrë një rritje prej 100 milionë dollarësh (74 milionë paund).
Sipas Casey Dreier, shefe e politikës hapësinore për Shoqërinë Planetare me seli në Pasadena, e cila promovon eksplorimin e hapësirës, shkurtimet e mundshme përfaqësojnë “krizën më të madhe me të cilën është përballur ndonjëherë programi hapësinor amerikan”, raporton BBC.
NASA ka thënë se kërkesa e saj për të ulur buxhetin e saj të përgjithshëm me gati një të katërtën i përshtat portofolet e saj të shkencës dhe teknologjisë me misionet thelbësore për eksplorimin e Hënës dhe Marsit.
Adam Baker, një analist hapësinor në Universitetin Cranfield, i tha BBC News se nëse këto propozime miratohen nga Kongresi, kjo do të ndryshonte rrënjësisht fokusin e agjencisë. Ata që mbështesin propozimet thonë se buxheti i Shtëpisë së Bardhë i ka dhënë NASA-s një qëllim të qartë, për herë të parë që nga ditët e uljeve në Hënë të misionit Apollo në vitet 1960 dhe 1970, kur qëllimi ishte të tejkalohej Bashkimi Sovjetik në Hënë. Kritikët e NASA-s thonë se që atëherë agjencia hapësinore është bërë një burokraci e fryrë dhe e pafokusuar, e cila rregullisht tejkalon shumë buxhetin në misionet e saj hapësinore dhe shpërdoron paratë e taksapaguesve.
Një nga shembujt më të egër të kësaj është raketa e re e NASA-s për planet e saj për të kthyer astronautët amerikanë në Hënë, Sistemi i Lansimit në Hapësirë (SLS). Zhvillimi i saj është vonuar dhe kostot janë rritur aq shumë sa kushton 4.1 miliardë dollarë (3.3 miliardë paund) për çdo lëshim. Në të kundërt, sistemi ekuivalent i raketave të SpaceX, Starship, vlerësohet të kushtojë rreth 100 milionë dollarë (80 milionë paund) për lëshim sepse është projektuar të jetë i ripërdorshëm. Kompania hapësinore Blue Origin e Jeff Bezos premton kursime të ngjashme për raketën e saj të propozuar New Glenn.
SLS do të hiqet gradualisht sipas propozimeve të Shtëpisë së Bardhë, me shpresën se Starship dhe New Glenn mund ta zënë vendin e saj. Por tre lëshimet e fundit të Starship kanë qenë të pasuksesshme dhe Blue Origin vetëm kohët e fundit ka filluar të testojë raketën e saj në Hënë. Projektet që përballen me mbylljen përfshijnë dhjetëra misione planetare që janë tashmë në hapësirë, për të cilat shumica e kostove të zhvillimit dhe lëshimit janë paguar tashmë, me kursime relativisht të vogla të propozuara në kostot e tyre operative.
Gjithashtu nën kërcënim janë dy bashkëpunime me Agjencinë Hapësinore Evropiane: Një plan ambicioz për të sjellë në Tokë shkëmbinjtë marsianë të mbledhur nga Perseverance Rover i NASA-s dhe një mision për të dërguar Rosalind Franklin Rover të Evropës në planetin e kuq për të kërkuar shenja të jetës së kaluar.
Prof. Sir Martin Sweeting, kreu i firmës hapësinore britanike Surrey Satellite Technology Ltd dhe bashkautor i një raporti të Shoqërisë Mbretërore mbi të ardhmen e hapësirës, thotë se ndërsa zhvillimi ishte “i padëshiruar”, mund të ketë një avantazh për Evropën, pasi ajo merr përgjegjësi më të madhe për programin e saj të eksplorimit të hapësirës.
“Ndoshta kemi qenë shumë të varur nga NASA, lojtari i madh, për t’i kushtuar shumë rëndësi hapësirës. Është një mundësi për të menduar se si Evropa dëshiron të arrijë një ekuilibër më të mirë në aktivitetet e saj hapësinore.”, tha ai për BBC News.
Por ka shumë më tepër disavantazhe për Evropën në afat të shkurtër. Përveç kthimit të mostrave të Marsit dhe Roverit të saj, ESA rrezikon qasje të reduktuar në Stacionin Ndërkombëtar Hapësinor nëse ai mbyllet, dhe shkurtimet e buxhetit anulojnë kontributet e gjera të NASA-s për pasardhësin e saj, Lunar Gateway, një stacion hapësinor shumëkombësh i planifikuar për në orbitën rreth Hënës.
Në strategjinë e saj të publikuar së fundmi, ESA deklaroi se “do të kërkojë të ndërtojë një aftësi hapësinore më autonome dhe të vazhdojë të jetë një partner i besueshëm, i fortë dhe i dëshirueshëm me agjencitë hapësinore nga e gjithë bota”, me nënkuptimin se do ta bënte këtë me ose pa NASA-n.
Propozimet për buxhetin ende nuk janë miratuar nga Kongresi. Casey Dreier i Shoqërisë Planetare i ka thënë BBC News se shumë republikanë u kanë thënë privatisht lobistëve se janë të përgatitur të votojnë kundër shkurtimeve. Por, Dreier shqetësohet se ekziston një mundësi e fortë që bllokimi politik të nënkuptojë që nuk do të arrihet një marrëveshje për buxhetin. Ka të ngjarë që buxheti i reduktuar i Shtëpisë së Bardhë të vihet në fuqi si një masë e përkohshme, e cila më pas nuk do të mund të anulohet lehtë, sepse pasi misionet hapësinore të ndërpriten, është e vështirë, nëse jo e pamundur, t’i rifillosh ato.
