TIRANA- Media britanike “The Guardian” i ka dedikuar një artikull planit të dhëndrit të presidentit amerikan Donald Trump, Jared Kushner, për ndërtimin e resorteve luksoze në ishullin e Sazanit. Artikulli bazohet në intervista dhe deklarata të ndryshme të Kushner dhe të bashkëshortes së tij Ivanka Tump, biseda me kryeministrin Edi Rama, por edhe në udhëtimin e reporterëve të “The Guardian” drejt ishullit.
Në artikull shkruhet se Ivanka Trump dhe bashkëshorti i saj Jared Kushner kanë shpenzuar më shumë se 1 miliard dollarë në një ishull shqiptar që do të jetë një vendpushim luksoz pasi të jenë hequr municionet e pashpërthyera. “The Guardian” shkruan gjithashtu se shqiptarët e quajnë Sazanin “Ishulli i Trumpëve” dhe se deri tani është kryesisht i paprekur nga zhvillimi.
Media britanike citon Ivanka Trump e cila duke folur në podcast-in e Lex Fridman në korrik 2024, tha se po punon me bashkëshortin e saj dhe kanë këtë ishull prej 1,400 hektarësh në Mesdhe dhe po sjellin arkitektët më të mirë dhe markat më të mira.
Gjithashtu “The Guardian” citon edhe Jared Kushner i cili ka thënë për ta se po planifikon të krijojë resortin ideal, në të cilin do donte të ishte me familjen dhe miqtë e tij. Media britanike shkruan se sot ishulli kontrollohet nga forcat e armatosura shqiptare.
Reporteri i “The Guardian” flet edhe për bisedat me Ramën duke shkruar se e pyeti nëse shqetësohej për ndonjë ndërlikim politik që lidhet me projektin e ri të pasurive të paluajtshme. Ai thotë se Rama deklaroi se vendi i tij nuk mund të mos përfitojë nga një dhuratë si Sazani, duke shtuar se “na duhet turizëm luksoz ashtu si shkretëtirës i duhet uji.”
Artikulli i plotë i “The Guardian”:
Ivanka Trump dhe bashkëshorti i saj Jared Kushner kanë shpenzuar më shumë se 1 miliard dollarë në një ishull shqiptar që do të jetë një vendpushim luksoz – pasi të jenë hequr municionet e pashpërthyera. Në Sazan, një ishull i vogël pranë bregut të Shqipërisë, peizazhi është si në epokën Jurasike. Bima e fierit, livando gjigande, plumbago, rozmarinë dhe dafinë rriten në malin në qendër të ishullit. Pamja nga maja, me perëndimet dramatike të diellit, është marramendëse.
Shqiptarët e quajnë Sazanin “Ishulli i Trumpëve” – Trump Island. Deri tani kryesisht i paprekur nga zhvillimi, ai është në prag të shndërrimit në një mekë për turizmin ultra-luksoz, një shtesë tjetër në portofolin e pasurive të paluajtshme të Ivanka Trump dhe Jared Kushner. Duke folur në podcast-in e Lex Fridman në korrik 2024, Trump mezi e fshehte entuziazmin: “Po punoj me bashkëshortin tim, kemi këtë ishull prej 1,400 hektarësh në Mesdhe dhe po sjellim arkitektët më të mirë dhe markat më të mira,” tha ajo. “Do të jetë diçka e jashtëzakonshme.”
Kur e kontaktova Kushnerin në telefon po atë muaj, ndjeva një entuziazëm të madh për Sazanin, të cilin ai e konsideronte si një thesar. Tha se planifikon “të krijojë resortin ideal, në të cilin do doja të isha me familjen dhe miqtë e mi.”
Para se ta vizitoja ishullin, më dukej e pabesueshme ideja për të përshkuar rreth 40 miljet e shtigjeve të tij, për t’u ngjitur në malet e mbuluara me pyje tropikale dhe për të eksploruar rrugët ujore të thella me emra si Gjiri i Parajsës, Gryka e Ferrit, Gjiri i Djallit dhe Plazhi i Admiralit. Doja ta shihja përpara se fraza “Po shkoj në Sazan” të bëhej privilegj i të pasurve.
Kur mbërrita atje, në një ditë të kthjellët të korrikut 2024, zbulova se ishulli nuk është vend ku mund të humbasësh lehtësisht: është i mbuluar me tabela që tregojnë kafka dhe kocka të kryqëzuara, duke paralajmëruar për mina tokësore. Udhërrëfyesi im, Arbër Celaj, një komandant në Forcat Detare të Shqipërisë, më ndaloi të shkoja shumë larg. Nuk donte të merrte vërejtje nga eprorët e tij.
Sazani ndodhet mes Detit Adriatik dhe Detit Jon, në një pozicion strategjik në hyrje të gjirit të Vlorës, në ngushticën e Otrantos që ndan Italinë nga Shqipëria. Por siç shpjegoi Celaj, “Klima në Sazan nuk është mesdhetare – është subtropikale. Mund ta shihni nga bimësia. Biodiversiteti është i çmendur.” Vërtet, shkurret dukej sikur kishin dalë nga kompjuteri i Spielbergut, duke krijuar një xhungël me lisa hiri gjigandë, frashëri, pisha bregdetare dhe dushqe të mëdha.
Pa mundur të dilja nga shtigjet e shënuara, u kënaqja duke parë rrëzë shtigjeve qilima me bimën e fierit dhe lugina me bar të gjatë që zbresin drejt ujërave të kaltërta. Ishte si të qëndroje në agimin e kohës, duke parë peizazhin teksa formohej. Edhe Kushner kishte mbetur pa fjalë kur e pa për herë të parë në vitin 2021, më tha: “Thjesht mbeta shumë i habitur që ekzistonte diçka e tillë në mes të Mesdheut dhe që nuk ishte zhvilluar ende.” Miratimi paraprak nga qeveria shqiptare për projektin e Kushnerit u dha më 30 dhjetor 2024.
Për herë të fundit fola me Kushnerin dhe bashkëpunëtorin e tij Asher Abehsera, CEO dhe bashkëthemelues me Kushnerin i Affinity Global Development, në korrik 2024. Jonathan Gasthalter, zëdhënësi i Affinity Partners, një firmë me bazë në Miami që i përket Kushnerit dhe menaxhon 4.6 miliardë dollarë në asete, nuk iu përgjigj disa email-eve dhe mesazheve për të komentuar mbi zhvillimet e fundit të projektit të pasurive të paluajtshme.
Në mënyrë të pabesueshme, mjedisi i Sazanit i detyrohet shumë komunizmit. Gjatë periudhës komuniste, nga viti 1946 deri në 1991, Shqipëria ishte e njohur si Koreja e Veriut e Europës dhe Sazani u kthye në simbol të izolimit ekstrem: një fortesë ushtarake e paarritshme që diktatori Enver Hoxha, i cili kishte frikë se vendi do të binte pre e një superfuqie, e imagjinonte si pikë mbrojtjeje kundër një sulmi nga NATO ose nga anëtarët e Traktatit të Varshavës.
Për dekada me radhë, ushtarët e vendosur në ishull prisnin një sulm të tillë, duke vrojtuar horizontin, duke dëgjuar për ndonjë nëndetëse që herët a vonë do të dilte nga thellësitë e Adriatikut. Në ishull kishte një bazë ushtarake, me godina banimi, një teatër, një shkollë dhe një spital. Deri në vitet 1970, rreth 150 familje ushtarake jetonin në ishull, pa asnjë kontakt me tokën. “Por ata ishin të privilegjuar. Kishin ushqim, veshje, arsim, pajisje shtëpiake,” më tha Celaj. Pritja përfundoi vetëm me rënien e regjimit në vitin 1991.
Duke ecur në një shteg bashkë me udhërrëfyesin tim, ndeshëm disa strehime kundër bombave dhe tunele të ndërtuara për të ruajtur furnizimet dhe municionin ose për t’u përdorur si vendstrehime në rast të një lufte guerile kundër pushtuesve imperialistë. Celaj më tha se ka rreth 10 milje tunele, që sot janë të banuara kryesisht nga lakuriqë nate, nepërka dhe lepuj të egër. Në Sazan ndodhen rreth 3,600 bunkerë, kërpudha betoni të blinduara që dalin nga vegjetacioni ose qëndrojnë mbi maja kodrash si vrojtues kundër aeroplanmbajtëseve fantazmë amerikane apo fregatave sovjetike. Disa prej tyre do të ruhen dhe do të integrohen në projektin e ri të pasurive të paluajtshme, sipas Kushnerit.
E pyeta udhërrëfyesin tim për tabelat paralajmëruese për mina tokësore. “Në fakt, nuk janë pikërisht mina tokësore,” tha ai. “Ky vend është plot me municione të pashpërthyera, ka ende shumë zona që duhet të pastrohen.” Ai më tregoi një humnerë në bregun lindor, aty ku Affinity Partners synon të zhvillojë një pjesë të rëndësishme të projektit të pasurive të paluajtshme që do të shtrihet në gjithë sipërfaqen e ishullit. “Municionet e pashpërthyera,” vazhdoi Celaj, “janë mbetje nga vitet 1990, kur kriminelët sulmuan ishullin nën hundën e ushtrisë, duke plaçkitur depot e armëve dhe të municioneve.” Armiku kishte ardhur më në fund, por me mjete të improvizuara dhe fliste të njëjtën gjuhë si ushtarët.
Sot, ishulli kontrollohet nga forcat e armatosura shqiptare. Ai patrullohet nga tre marinarë, që ecin përpara e prapa mes dokesh të ndryshkura dhe të rrënuara në gjirin e San Nikolos (porti ku Affinity do të ndërtojë marinën kryesore për jahtet, sipas Abehserës).
Shqipëria ka arritur në majat e disa prej renditjeve më prestigjioze të udhëtimeve vitet e fundit, kryesisht falë kryeministrit Edi Rama, i cili e ka kthyer vendin në një “tigër ekonomik” të Ballkanit.
E pyeta Ramën nëse shqetësohej për ndonjë ndërlikim politik që lidhet me projektin e ri të pasurive të paluajtshme. Ai më tha se vendi i tij “nuk mund të mos përfitojë nga një dhuratë si Sazani”, duke shtuar: “Na duhet turizëm luksoz ashtu si shkretëtirës i duhet uji.”Nuk ka frikë të përballet me polemika, veçanërisht “nëse ndihmojnë të tërhiqet vëmendje dhe të sjellin investime.”
Sipas Kushnerit, Rama ka qenë “një partner i shkëlqyer”dhe shumë vizionar. “Qeveria e ka kuptuar qartë që kjo mund të bëhet diçka e rëndësishme,” më tha gjatë bisedës tonë në korrik 2024. “Ata po ndërtojnë një aeroport pikërisht atje [në zonën e Vlorës].”
Shqipëria nuk është objektivi i vetëm i Kushnerit: ai është gjithashtu i interesuar për Serbinë, ku Affinity Partners planifikon të shndërrojë ndërtesën e ish-ministrisë së mbrojtjes në Beograd në një hotel luksoz. Ndërmjetësi i biznesit të Affinity në rajon është ish-ambasadori amerikan Richard Grenell, i cili ka shërbyer si i dërguari i posaçëm i Trumpit për negociatat e paqes mes Serbisë dhe Kosovës nga viti 2019 deri në 2021. Sipas “Neë York Times”, ndërkohë që Grenell ishte i dërguar i posaçëm, ai shtyu një plan të ngjashëm që Serbia dhe SHBA të rindërtonin bashkë ish-ministrinë e mbrojtjes. Prej atëherë, ai është bashkuar me Kushnerin në marrëveshjen e re të zhvillimit dhe tani është partner në Affinity. (Kushner më tha se ishte pikërisht Grenell ai që i sugjeroi për herë të parë të investonte në Shqipëri.)
Presidenti i Serbisë, Aleksandër Vuçiç, një oportunist i njohur, pa te Richard Grenell dhe Jared Kushner një mundësi për t’u afruar me Donald Trump në rast se ai fiton rizgjedhjen, sipas Financial Times. Në fakt, Vuçiç po luan një lojë të rrezikshme: ndërsa afrohet me mbështetësit e Trumpit, ai ka refuzuar të vendosë sanksione ndaj Rusisë pas pushtimit të Ukrainës. Në maj 2024, ai shtriu tapetin e kuq për liderin kinez Xi Jinping, qeveria e të cilit ka bërë investime të mëdha në infrastrukturën e re të Serbisë, raportoi Reuters. Ndërkohë, Vuçiç vazhdon të shprehë dëshirën për t’u anëtarësuar në Bashkimin Evropian, por refuzon të përmbushë kushtin kryesor të Brukselit: njohjen e kufijve dhe pavarësisë së Kosovës.
Kur fola me Ramën, kryeministrin shqiptar, e pyeta se çfarë roli luan investimi amerikan në gjeopolitikë. Ai u përgjigj se ishte thjesht biznes, por nuk e mohoi se mund të ndihmojë në përparimin e një strategjie më të gjerë politike. “Duhet ta mbajmë Serbinë në orbitën perëndimore dhe ta nxjerrim nga ndikimi i Moskës,” tha ai. Në një intervistë për Financial Times në korrik 2024, edhe Grenell tha se investime si marrëveshja për ndërtesën e ish-ministrisë së mbrojtjes kanë për qëllim ta afrojnë Serbinë me Shtetet e Bashkuara.
Kushner, i cili ka shërbyer si këshilltar i lartë i Trump nga viti 2017 deri në 2021, e mohoi që të ketë përdorur pozicionin e tij për të përgatitur ndonjë plan për zhvillimin e Sazanit gjatë kohës që ishte në qeveri. “Asnjëherë nuk e kam takuar kryeministrin Rama kur isha në administratë,” më tha ai në korrik 2024. “Por edhe sikur ta kisha takuar, nuk do të kishte qenë konflikt interesi. Njerëzit që punojnë në qeveri, krijojnë marrëdhënie të ndryshme.” Ai pretendoi se interesi për Serbinë dhe Shqipërinë “po rritet ndjeshëm” si rezultat i marrëveshjeve të kompanisë së tij për pasuritë e paluajtshme.
Negociatat me Affinity për shitjen e Sazanit janë mbajtur sekret. Banorët dhe deputetët nuk ishin në dijeni për marrëveshjen prej 1.4 miliardë dollarësh deri kur ajo u publikua në media.
Mirela Kumbaro, ministrja shqiptare e Turizmit dhe Mjedisit, mbrojti vendimin e Ramës për të lidhur marrëveshjen me kompaninë e Kushnerit, e cila u kritikua ashpër nga opozita. “Nuk mund të konkurrojmë me Italinë, Kroacinë apo Greqinë në industrinë e turizmit masiv. Nuk kemi mjaftueshëm infrastrukturë apo përvojë,” më tha ajo. “Duhet të fokusohemi në cilësi. Vlerë përpara vëllimit. Më shumë fitim dhe më pak probleme.”
Pothuajse 12 milionë vizitorë të huaj udhëtuan në Shqipëri në vitin 2024, një rritje prej 15% krahasuar me vitin e mëparshëm, sipas mediave vendase. Kjo është“shumë për ne dhe shumë ndotje,” tha Kumbaro.“Sazani është rruga e duhur. Receta ideale: natyrë dhe turizëm luksoz.” Ajo ishte entuziaste për projektin, duke shpjeguar se Affinity po punon ngushtë me agjencinë shtetërore përgjegjëse për investimet strategjike, domethënë ato që tejkalojnë vlerën 15 milionë euro.
Kompromisi është i madh: zero taksa gjatë fazës së ndërtimit dhe shteti merr përsipër gjithë infrastrukturën, përfshirë ujin, energjinë elektrike dhe kanalizimet, sipas Kumbaros. Gjithçka tjetër, dielli, deti, fokat murg dhe xhungla nën-tropikale, janë tashmë aty.
Kjo është pikërisht ajo që shqetëson ambientalistë si Olsi Nika, biolog detar dhe drejtor i organizatës jofitimprurëse EcoAlbania. “Kjo zonë bën pjesë në parkun kombëtar detar Karaburun-Sazan. Kjo do të thotë që plazhet dhe ujërat brenda një rrezeje prej 2 kilometrash nga bregu janë të mbrojtura. Çfarë do t’i bëjnë këtij vendi punimet e mëdha publike, ndërtimi, trafiku i jahteve dhe shkarkimi i ujërave të zeza?”
Abehsera, nga kompania Affinity, më tha se kompania kishte punësuar firmën globale për zhvillim të qëndrueshëm Arup si konsulente për projektin. “Praktika e tyre fokusohet kryesisht në respektimin e ekologjisë lokale dhe të mjedisit,” tha ai.
Edhe Kushner kishte një përgjigje të gatshme. “Kur shpallet një zhvillim i ri, të gjithë tremben,” tha ai në korrik 2024. “Të gjithë supozojnë më të keqen. Por kur të shohin planet tona, mënyrën si po e projektojmë, mënyrën si po sillemi me kujdes dhe respekt ndaj mjedisit përreth, besoj se njerëzit do të jenë shumë, shumë të kënaqur. Dhe përsëri, me projekte të tilla, nuk mund t’i kënaqësh kurrë të gjithë.”
Kur u takova me Asher Abehserën për drekë në Vlorë në gusht 2024, ai më tregoi paraprakisht planet për zhvillimin e ishullit. Hoteli, tha ai, do të ishte “një perlë në Mesdhe”, përgjigjja për ata që pyesin: “Çfarë nuk kam parë ende?” Dizajni i hotelit nuk do të “imponohej” mbi natyrën; ndërtesat do të ishin “të skulpturuara apo madje të përthithura nga natyra”. Do të ndihesh “më shumë sikur je strukur në një pemë të bukur”.
Kisha vështirësi ta kuptoja. E pyeta nëse ishulli do të mbetej i qasshëm për njerëzit e zakonshëm, për vendasit që duan të shijojnë plazhet e tij. “Mendoj se të gjithë duhet të kenë mundësinë të vizitojnë ishullin,” më tha ai.
Kushner ishte më skeptik. “Ne po krijojmë një produkt luksoz të nivelit shumë të lartë,” më tha ai. “Një nga pikat më tërheqëse të ishullit është thjesht mundësia për të pasur privatësi… Por gjithashtu mendoj se ka disa aspekte të ishullit që mund t’i zhvillojmë për t’u dhënë njerëzve mundësinë të vijnë, të vizitojnë dhe të shijojnë ushqimin apo shtigjet.”
M’u kujtua pasditja me Celajn. Ai më kishte thënë se deri para pak vitesh, ushtarët në patrullë herë pas here raportonin se shihnin një gomar të vogël gri midis fiku të egër, në një hapësirë apo në Grykën e Ferrit. Pastaj ai thjesht zhdukej. U pyeta me vete nëse ishte thjesht një legjendë, apo nëse gomari gri kishte vdekur bashkë me misterin e ishullit, bastionit të fundit të egërsisë në Mesdhe, të pushtuar, në fund, pa u qëlluar asnjë plumb. Mjaftoi që Ivanka Trump dhe Jared Kushner të zbrisnin nga një helikopter dhe të thoshin: “Uau!”
