Nga Vincent WJ van Gerven Oops
Një aspekt thelbësor i sistemit politik shqiptar është aparati i tij mediatik, i cili funksionon si mjeti kryesor i propagandës për qeverinë. Reporterët pa Kufij e kualifikojnë gjendjen tonë aktuale si më poshtë:
Në Shqipëri, liria e shtypit dhe pavarësia e medias kërcënohen nga konfliktet e interesit midis botës së biznesit dhe asaj politike, një kuadër ligjor i mangët dhe rregullim partiak. Gazetarët janë viktima të akteve të frikësimit nga politikanët dhe krimi i organizuar.
Një vendim i kohëve të fundit i Gjykatës së Posaçme të Apelit për Korrupsionin dhe Krimin e Organizuar i marsit 2025, i cili shqyrton paraburgimin e Kryetarit të Bashkisë së Tiranës, Erion Veliaj, hedh dritë të hapur mbi këto “konflikte interesi” midis qeverisë socialiste dhe medias shqiptare. Dosja e bashkangjitur vendimit përmban përgjime të shumta të komunikimeve të Veliajt gjatë kohës që ai ishte në paraburgim, ndërsa ai përpiqet të ushtrojë kontrollin e tij të gjerë mbi median kryesore për të ndikuar opinionin publik në favor të tij dhe për të denigruar Prokurorinë e Posaçme Kundër Korrupsionit (SPAK) që aktualisht po ndjek çështjen e korrupsionit kundër tij, gruas së tij dhe bashkëpunëtorëve të tyre kulturorë dhe të korporatave.
Dosja thotë sa vijon në lidhje me fushatën mediatike të Veliajt nga burgu:
Arbër Veliaj udhëzohet nga [vëllai i tij] Erion Veliaj të takohet me gazetarët Carlo [Bollino], Mero [Baze] […] me qëllim që postimet në favor të tij të publikohen vazhdimisht dhe më shpesh. Ka diskutime në lidhje me kohën e kaluar në ekran në Top Channel, në veçanti programin Top Show të gazetares Grida Duma, si dhe mbështetjen e marrë nga TV Klan dhe Report TV për publikimin e lajmeve në favor të tij, si dhe sulme kundër Prokurorisë së Posaçme.
Për më tepër, sipas bisedave të transkriptuara, arrihet në përfundimin se shtetasi Erion Veliaj përcakton edhe linjën editoriale të disa mediave, ku ai kërkon orare specifike për publikimin e përditësimeve të statusit të tij në rrjetet sociale, me qëllim që ky lajm të përsëritet edhe më vonë në televizion/në lajme.
Dhe nuk është vetëm ekipi i Veliajt që është i përfshirë në menaxhimin e medias rreth çështjes së tij, siç konfirmon një nga përgjimet, por edhe Kryeministria po mban nën vëzhgim:
Erion Veliaj kërkon një përmbledhje që tregon kanalet televizive që e mbulojnë dhe mbështesin Luftën e tij Mediatike. [Arbëri] i thotë, Top Channel na mbulon, Report TV na mbulon, Klan TV na mbulon. Po Klan News? Arbër Veliaj thotë se ata janë paksa problematikë […]. Erion Veliaj pyet nëse [Endri] Fuga ka folur me ta, gjë që konfirmohet nga Arbëri.
Fuga, Drejtori i Komunikimit i Kryeministrit Edi Rama, është përfshirë gjithashtu më vonë në fushatën rreth rënies së supozuar psikologjike të Veliajt në burg dhe përndryshe është një figurë e vazhdueshme e përgjimeve. Edhe pse jozyrtarisht këto marrëdhënie të ngushta midis klasës politike shqiptare dhe aparatit mediatik janë të njohura, me histori të shumta që qarkullojnë rreth ndikimit të drejtpërdrejtë dhe të tërthortë që politikanët dhe oligarkët kanë te gazetarët, është e rrallë të gjesh prova faktike për këtë, siç jepet në dosjen e Veliajt.
Fuga, Drejtori i Komunikimit i Kryeministrit Edi Rama, është përfshirë gjithashtu më vonë në fushatën rreth rënies së supozuar psikologjike të Veliajt në burg dhe përndryshe është një figurë e vazhdueshme e përgjimeve. Edhe pse jozyrtarisht këto marrëdhënie të ngushta midis klasës politike shqiptare dhe aparatit mediatik janë të njohura, me histori të shumta që qarkullojnë rreth ndikimit të drejtpërdrejtë dhe të tërthortë që politikanët dhe oligarkët kanë te gazetarët, është e rrallë të gjesh prova faktike për këtë, siç jepet në dosjen e Veliajt.
Marrëdhëniet midis qeverisë Rama dhe medias mund të gjurmohen që nga fundi i viteve 1990. Në vitin 1998, importuesi i kafesë Dritan Hoxha themeloi Top Albania Radio, e cila shpejt u bë një nga stacionet radiofonike më të rëndësishme në Shqipëri, e ndjekur nga stacioni televiziv Top Channel në vitin 2001. Top Channel i Hoxhës u bashkua me Ramën, i cili në atë kohë ishte zgjedhur Kryetar Bashkie i Tiranës, dhe u bë zëri i opozitës socialiste kundër qeverisë demokratike të kryeministrit të atëhershëm Sali Berishë. Hoxha humbi jetën në një aksident me makinë në vitin 2008, dhe monumenti i varrit të tij u projektua nga firma belge e arkitekturës 51N4E në vitin 2009. Duke pasur parasysh faktin se kjo firmë në të njëjtën periudhë projektoi edhe rezidencën private të Ramës në Surrel, Sheshin Skënderbej, një nga rrokaqiejt e parë në qytet, dhe Qendrën për Hapje dhe Dialog në Kryeministri,1Mauzoleu i pronarit të Top Channel është një simbol i rëndësishëm për kompleksin politikë-ndërtim-media që Rama do të krijonte me kalimin e viteve.
Një tjetër figurë mediatike pranë qeverisë Rama, e përmendur gjithashtu në dosjen Veliaj, është Carlo Bollino. Në fillim të viteve 1990, Bollino themeloi portalin e lajmeve Balkanweb, stacionin televiziv News24 dhe gazetën Gazeta Shqiptare. Pasi u largua nga Shqipëria për një kohë, ai u kthye në vitin 2014, duke themeluar Report TV dhe portalin e lajmeve Shqiptarja.com, të dy që atëherë kanë qenë hapur pro-Ramës. Në këmbim, Bollinos iu dha qiraja e dy bunkerëve qeveritarë në Tiranë në kushte jashtëzakonisht të favorshme, ku ai krijoi atraksionet turistike fitimprurëse Bunk’Art 1 dhe 2 .
Ndërsa është e rëndësishme të shpërblehen ata pronarë mediash dhe gazetarë që ofrojnë mbulim vazhdimisht të favorshëm, është po aq e rëndësishme të eliminohen ata që ofrojnë raportime dhe analiza të besueshme që mund të mos jenë aq të favorshme. Ata janë shënjestër e vazhdueshme e ngacmimit nga individë dhe kompani të afërta me qeverinë, si dhe nga vetë zyrtarët qeveritarë. Një metodë e përdorur shpesh janë paditë për frikësim, të njohura edhe si “SLAPP”. Një “Non-paper në lidhje me Bazat për Shqipërinë” nga Këshilli i Bashkimit Evropian, i datës maj 2025, përmend 73 raste SLAPP në vitin 2023 dhe 43 raste në dhjetë muajt e parë të vitit 2024, ndërsa vëren se “Shqipëria ende duhet të zbatojë një monitorim dhe raportim sistematik të çështjeve gjyqësore që përfshijnë gazetarë, duke përfshirë rastet e frikësimit dhe kërcënimeve […] të cilat u bënë më të spikatura”.
Fillimisht, në vitin 2016, Bollino ngriti një padi kundër portalit të lajmeve Hashtag.al, i cili shpesh e kishte vënë në shënjestër qeverinë Rama, duke pretenduar se ata kishin përdorur fotografinë e tij pa leje dhe e kishin shpifur atë (me satirën e tyre). Këto pretendime u amplifikuan publikisht nga Drejtori i Komunikimit i Ramës, Fuga. Si rezultat, faqja e internetit u bllokua përkohësisht.
Në tetor të të njëjtit vit, një episod i programit investigativ të lajmeve të Artan Ramës, Públicus, u bllokua nga pronarët e kanalit televiziv privat Vision Plus. Episodi supozohej të merrej me rastin e punës fëmijërore Ardit Gjoklaj, i cili vdiq në deponinë “model” të Sharrës, e cila ishte promovuar gjerësisht nga Kryetari i Bashkisë së Tiranës Veliaj dhe menaxhohej nga një zyrtar i Partisë Socialiste. Pronarët e Vision Plus zotëronin gjithashtu kompaninë e ndërtimit Edil Al-It, e cila, ndoshta jo rastësisht, menjëherë pas kësaj fitoi një tender për rindërtimin e Teatrit të Operas dhe Baletit në Tiranë. Kur Artan Rama i kushtoi një postim të gjatë në Facebook kushteve të dyshimta nën të cilat ishte dhënë ky tender, Edil Al-It vazhdoi ta shënjestronte atë me një SLAPP.
Ndonjëherë presioni nuk vjen nga ana ligjore, por thjesht ushtrohet nga politikanët drejtpërdrejt mbi pronarët e mediave. Kjo, për shembull, çoi në mbylljen e emisioneve kritike të Adi Krastës dhe Ylli Rakipit në News24 në vitin 2019.
Akte të tilla të shtypjes ligjore dhe politike nuk kufizohen vetëm tek gazetarët individualë, programet ose portale lajmesh online relativisht të vogla. Gjithashtu, kanalet e mëdha televizive me një ekspozim të gjerë rrezikojnë të bien ndesh me qeverinë. Një shembull i hershëm i rëndësishëm këtu është shtypja e Agon Channel në vitin 2015, stacioni televiziv kritik ndaj qeverisë i një sipërmarrësi tjetër italian, Francesco Becchetti, i cili përfundoi duke i kushtuar qeverisë shqiptare gati 100 milionë euro dëme.
Një shembull tjetër është fati i kanalit televiziv Ora News, i cili herë pas here ishte kritik ndaj qeverisë Rama. Në gusht 2020, pronari i Ora News, Ylli Ndroqi, u arrestua nga SPAK me akuzat për trafik droge dhe ambientet e kanalit televiziv u bastisën. Në ditët pas bastisjes, Ora News publikoi disa mesazhe kërcënuese nga kryetari i bashkisë së Tiranës Veliaj që i kishte dërguar Ndroqit, duke përfshirë edhe atë se ai “nuk do ta falte” për raportimin e Ora News.2Përfundimisht, një administrator shtetëror u emërua për të mbikëqyrur linjën editoriale të Ora News, gjë që çoi në një eksod të atyre gazetarëve që në të kaluarën kishin guxuar të kritikonin qeverinë, siç ishte Sonila Meço. Raportimet e fundit mbi administratën shtetërore të Ora News dëshmojnë vonesa të shpeshta në pagesat e pagave, shmangie taksash dhe shkelje të tjera të të drejtave të punës.
Një strategji tjetër është thjesht blerja e kanaleve mediatike jo të lidhura me qeverinë nga oligarkët e lidhur me qeverinë. Ky është për shembull rasti me Euronews Albania, i cili fillimisht filloi si një degë lokale relativisht e pavarur e Euronews, por në vitin 2022 u ble nga oligarku me ndikim dhe pronari i një kompanie ndërtimi Shefqet Kastrati, i cili menjëherë emëroi ish-deputetin e Partisë Socialiste dhe ish-drejtorin e Top Channel Ben Blushi si drejtor për t’u siguruar që kanali të ndjekë vijën e partisë.
Dhe pastaj nuk po përmend fare mungesën e përgjithshme të llogaridhënies dhe transparencës publike, pengimin këmbëngulës të kërkesave për lirinë e informacionit, futjen në listën e zezë të gazetarëve të caktuar nga konferencat për shtyp dhe breshërinë e pafundme të fyerjeve dhe abuzimeve kundër gazetarëve nga vetë kryeministri.
Aktualisht nuk kanë mbetur kanale të mëdha televizive që ofrojnë njëfarë reagimi ndaj sulmit të propagandës qeveritare shqiptare. Kjo është një situatë relativisht e re: që nga fillimi i viteve 2000, duke filluar me Top Channel, gjithmonë ka pasur të paktën një kanal të madh televiziv që ofronte alternativën e një kundërpeshe serioze ndaj narrativës së qeverisë.
Situata e medias online është po aq e pasigurt. Një mori portalesh “lajmesh” online të lidhura me qeverinë, siç është Gazeta Tema e Mero Bazes, duket se kopjojnë dhe shpërndajnë postime të gatshme të ofruara direkt nga qeveria. Raportimi investigativ i pavarur është kryesisht i kufizuar në portale kombëtare online si Reporter.al dhe Citizens.al dhe iniciativa lokale si Nyje.al, ndërsa mediat e tjera online vuajnë nga ndikimi i drejtpërdrejtë ose i tërthortë i opozitës së dobësuar, duke ndjekur në thelb të njëjtat linja presioni siç janë skicuar më sipër, edhe nëse janë më pak të theksuara ose efektive.
Përqendrimi i pakrahasueshëm i fuqisë ekonomike shqiptare rreth një klase të vogël oligarkësh me lidhje të forta politike nuk është aspak një shenjë e mirë për të ardhmen e medias së pavarur shqiptare. Gazetaria investigative kërkon shumë kohë dhe burime, me rezultate të paprekshme dhe të pakontrollueshme që donatorët, qofshin korporata apo jofitimprurëse, kanë pak nxitje për t’i financuar në mënyrë të qëndrueshme për një afat të gjatë.
Një gazetë prestigjioze perëndimore ka në krye të saj moton e mëposhtme: “Demokracia Vdes në Errësirë”. Këto fjalë fisnike nënkuptojnë se janë mediat e pavarura dhe kritike ato që e mbajnë dritën të shndritshme – dhe demokracinë gjallë. Kjo gazetë, në realitet, është në pronësi të njërit prej oligarkëve më të pasur në planet, i cili, pasi mbështeti financiarisht dhe mori pjesë në inaugurimin e udhëheqësit fashist të kombit të tij, kohët e fundit pushtoi Venedikun për të organizuar një dasmë prej 50 milionë eurosh. Thënë ndryshe, sistemi që kam skicuar më sipër nuk është specifik për Shqipërinë; kjo është gjendja aktuale e vështirë e mediave në të gjithë botën.
Marrë nga The Albanian Mechanism
