Një mbrëmje të premteje, dy ditë para fitores së tij në zgjedhjet parlamentare më 11 maj, Edi Rama e mblodhi përsëri ekipin e tij në një stadium futbolli. Pothuajse e gjithë udhëheqja e Partisë Socialiste të Shqipërisë (PS), ishte e pranishme, ministra në detyrë, si dhe kandidatë që kandidonin për herë të parë. Në skenë folën më shumë gra sesa burra, gjë që është e pazakontë për një vend ballkanik. Dhe diçka tjetër ishte çuditërisht e zakonshme në stadium atë mbrëmje, diçka që shihet gjithnjë e më rrallë në rajon flamujt e BE-së.
Vendet e Ballkanit Perëndimor kanë qenë në pritje të anëtarësimit në BE që nga viti 2003. Me përjashtim të Shqipërisë, të gjitha dolën nga trashëgimia e Jugosllavisë. Pas luftërave të përgjakshme të viteve 1990, BE-ja ishte një projekt tërheqës paqeje për to. Por dy dekada më vonë, kjo eufori ia ka lënë vendin mungesës së perspektivave. Një kombinim i mungesës së reformave në rajon, një zhvendosjeje djathtas në shumë vende të BE-së dhe mungesës së vullnetit politik midis qeverive të BE-së e ka ngadalësuar procesin në një masë të tillë saqë pak njerëz në Ballkan ende besojnë në anëtarësim.
Vetëm Shqipëria, një vend që hapi kapitujt e parë të procesit të saj të pranimit në tetor 2024, po përjeton aktualisht një rritje në këtë drejtim. Prandaj, Edi Rama, Kryeministër që nga viti 2013, kishte premtime si “Shqipëria në BE deri në vitin 2030. Vetëm me Edin dhe PS-në!” Reperi i njohur shqiptar Noizy shkroi këngën e fushatës së socialistëve për këtë temë. Ajo thotë: “Bashkë për një qëllim: në Evropë!” (Së bashku për një qëllim: Evropën!)
Ndërsa partitë euroskeptike po rriten në shumë pjesë të BE-së, situata është pikërisht e kundërta në Shqipëri. Në vendin me 2.4 milionë qytetarë, nuk ka asnjë parti që mobilizohet kundër anëtarësimit. Kjo pjesërisht për shkak të faktit se gjatë diktaturës komuniste (1944 deri në 1991), Shqipëria ishte një nga vendet më të izoluara në botë, e njohur si “Koreja e Veriut e Evropës”.
Deputetja socialiste Elisa Spiropali e shprehu kështu në fjalimin e saj: “Ne kemi qenë të izoluar nga Evropa për kaq shumë vite. Tani kemi një mundësi unike. Edi Rama është arkitekti i një Shqipëria evropiane.”
Kritikët e Ramës, si dhe pjesë të mëdha të opozitës, i shohin gjërat krejt ndryshe. Ata e akuzojnë atë për përqendrim gjithnjë e më të madh të pushtetit gjatë dymbëdhjetë viteve të fundit. Së pari në partinë e tij, ku ai ka qenë numri një i padiskutueshëm për vite me radhë, dhe gjithnjë e më shumë në shtet, ku socialistët qeverisin shumicën e bashkive. Rama po fiton gjithnjë e më shumë reputacion për marrjen e vendimeve.
Dy projekte e japin shembullin e kësaj, kampet e refugjatët për Italianët dhe ndalimi i TikTok. Në nëntor 2023, Rama njoftoi papritur se Italia do të ndërtonte kampe pritjeje për refugjatët me varka në veri të Shqipërisë.
Marrëveshja dyshohet se u ndërmjetësua gjatë pushimeve verore nga kryeministrja italiane Giorgia Meloni në rezidencën bregdetare të Ramës. Miqësia politike midis socialistit Rama dhe post-fashistit Meloni habiti shumë njerëz jashtë vendit. Pas kësaj fshihet një keqkuptim në lidhje me Ramën, i cili gabimisht konsiderohet i majtë. Megjithatë, ideologjitë nuk luajnë asnjë rol në Shqipëri, madje as midis opozitës gjoja konservatore.
Edhe pse gjykatat italiane e kanë ndaluar vazhdimisht projektin dhe kampet tani janë bosh, Rama ka përfituar nga bashkëpunimi. Ai e di që çështja e migracionit ndikon në zgjedhjet në Evropën Perëndimore. Ndryshe nga Presidenti serb Aleksandar Vuçiç, Rama nuk perceptohet si një burim destabilizimi në Ballkan, por më tepër si një partner i gatshëm për BE-në. Ndryshe nga Serbia, Shqipëria, anëtare e NATO-s, nuk po i afrohet Rusisë apo Kinës.
Shembulli i dytë është mbyllja e TikTok. Në dhjetor 2024, ai e ndaloi menjëherë aplikacionin e videove të shkurtra pas një krimi të dhunshëm në një shkollë. Ashtu si me kampet, Rama po e ofron vendin e tij të vogël si një laborator testimi për një problem më të madh që po polarizohet globalisht.
Rama kërkoi gjithashtu vëmendjen si mikpritës. Pesë ditë pas zgjedhjeve, më 16 maj, samiti i Komunitetit Politik Evropian u zhvillua në Tiranë, një iniciativë e Presidentit Francez Emmanuel Macron. Rama ndërtoi një sallë konferencash për të në sheshin qendror Skënderbej. Krerët e shteteve dhe qeverive nga 47 vende u mblodhën në një strukturë si tendë, muret e bardha të së cilës ishin të mbuluara me vizatime shumëngjyrëshe nga nxënës shkollash shqiptarë, që synonin të përshkruanin vizionin e tyre për Evropën.
Diskutimet u përqendruan në luftën në Ukrainë dhe çështjet e sigurisë. Megjithatë, për Ramën, samiti ishte mbi të gjitha një fitore politike e brendshme. Ndërsa opozita protestoi pas barrierave policore për mashtrim të dyshuar zgjedhor, Rama mundi të pozonte në një pozë intime me udhëheqësit e mbledhur të BE-së.
Televizioni shqiptar e tregoi atë duke qëndruar në tapetin e kuq me atletet e tij të bardha, tashmë ikonike, duke përshëndetur të gjithë individualisht, madje duke shtrënguar duart me Macronin në mënyrë miqësore. Rama, dy metra i gjatë, u përkul në mënyrë teatrale para Melonit.
“Është e vërtetë që unë jam më i gjati midis tyre, por unë drejtoj një vend që është ndër më të vegjlit, dhe për ne, të organizojmë këtë samit është tashmë një nder i madh”, tha ai në një intervistë para samitit.
E gjithë kjo shpërqendron vëmendjen nga realiteti në Shqipëri, ku Rama po grumbullon gjithnjë e më shumë pushtet. Si ndalimi i TikTok ashtu edhe marrëveshja me Italinë u zbatuan me një errësirë dhe shpejtësi të paparë, gjë që do të ishte e pamundur në një demokraci të konsoliduar. PS mund ta bëjë këtë sepse ka qeverisur me shumicë absolute që nga viti 2017. Rama nuk do të ketë nevojë për një partner koalicioni as për katër vitet e ardhshme. Socialistët fituan 52 përqind të votave në zgjedhje.
Ndryshe nga Kosova fqinje, ku nacionalisti i krahut të majtë Albin Kurti erdhi në pushtet me një fitore dërrmuese në vitin 2021, Shqipëria nuk ka përjetuar kurrë një tranzicion të vërtetë elitar. Që nga rënia e komunizmit, të njëjtat parti janë përballur me njëra-tjetrën: PS-ja e Edi Ramës dhe Partia Demokratike (PD), e cila për herë të fundit i dha kreut të qeverisë Sali Berishën midis viteve 2005 dhe 2013. Ndërsa PD u rithemelua në vitin 1990, PS doli nga Partia socialiste e Unitetit.
Rama ka qenë në politikë që nga viti 1998, së pari si Ministër i Kulturës, pastaj si Kryetar Bashkie i Tiranës dhe së fundmi si Kryeministër. Berisha, i cili dha mësim si kardiolog në spitalin universitar gjatë diktaturës, ka formësuar politikën e brendshme shqiptare për 35 vjet. Ai ishte presidenti i parë jokomunist pas rënies së komunizmit dhe vazhdon të përfitojë nga imazhi i tij si një sjellës i lirisë. Kohët e fundit, Berisha i ka përjetuar të dyja në një kohë shumë të shkurtër – një rënie të thellë, por edhe një ngritje të jashtëzakonshme.
Në vitin 2021, Berisha iu nënshtrua sanksioneve të SHBA-së dhe një ndalimi udhëtimi për shkak të akuzave për korrupsion. Pas një lufte për pushtet me Lulzim Basha, Berisha u rikthyer në krye të partisë. Por sapo e arriti këtë, u vu në arrest shtëpiak. SPAK e akuzoi Liderin e opozitës për korrupsion. Prandaj, Berisha punësoi Chris LaCivita-n, ish-menaxherin e fushatës së Donald Trump, për fushatën zgjedhore. Nga njëra anë, ai shpresonte që sanksionet kundër tij do të hiqeshin dhe nga ana tjetër, ai imitoi fushatën e Donald Trump.
Në realitet, megjithatë, SPAK po e përhap zemërimin e tij në të gjitha drejtimet. Madje ka burgosur edhe njerëz të afërt me Ramën. Përveç ish-Ministrit të Mjedisit dhe Ministrit të Shëndetësisë, Erion Veliaj, kryetari i bashkisë së Tiranës, është vënë së fundmi nën vëzhgimin e prokurorit publik. Ai konsiderohej një pasardhës i mundshëm i Ramës. Pavarësisht skandaleve të korrupsionit në partitë e tyre, Sali Berisha dhe Edi Rama mbeten figurat dominuese për momentin. Pra, a është gjithçka njësoj? Jo tamam. Një numër zhvillimesh të reja e kanë bërë fushatën zgjedhore mjaft emocionuese.
Kush e kontrollon pushtetin e Ramës?
Vlen të përmenden tre zhvillime.
Së pari, përkrah dy partive kryesore, PD-së dhe PS-së, parti të reja hynë në garë për herë të parë. Të rinjtë shqiptarë që kishin studiuar ose punuar në diasporë u bënë aktivë dhe kandiduan si kandidatë në zonat e tyre zgjedhore. Dy nga këto forca të reja ishin produkt i grindjeve të brendshme brenda PD-së. Si Lulzim Basha, ish-kandidati kryesor i Demokratëve, ashtu edhe deputeti Agron Shehaj themeluan parti të reja.
Ndërsa Basha nuk humbi asgjë në zgjedhje, partia e Shehajt, Mundësia, fitoi dy vende. Me Lëvizjen Bashkë, një parti me një profil të vendosur të krahut të majtë, gjithashtu kandidoi për herë të parë dhe fitoi një vend. Një tjetër parti e re ishte partia Shqipëria Behet, e cila doli nga një lëvizje qytetare. Kjo parti fitoi famë për paraqitjen e disa rasteve në SPAK për hetim.
Së dyti, për herë të parë, diaspora e madhe shqiptare mundi të votonte me postë. Pothuajse një çerek milioni njerëz u regjistruan dhe 195,000 prej tyre i dërguan zarfet e tyre me postë.
Së treti, ndryshimet në ligjin zgjedhor nënkuptonin që udhëheqja e partisë nuk mund të përcaktonte më pozicionet në listat e të gjithë deputetëve. Ndërsa një e treta e sipërme e listave mbeti e mbyllur, kandidatët e mbetur përballeshin me konkurrencë. Kjo është një risi në Shqipëri, ku demokracia brenda partisë është e dobët.
Por asnjë nga këto tre risitë nuk çoi në një ndryshim pushteti në Shqipëri. Asnjë nga këto nuk përbënin kërcënim për Edi Ramën. Edhe diaspora 60 përqind votoi për PS-në. Dominimi i PS dhe PD lidhet edhe me sistemin elektoral kompleks që dëmton partitë e vogla. Votat nuk mblidhen në nivel kombëtar, por çojnë në mandate vetëm nëse ato kalojnë një prag të caktuar në njërën nga dymbëdhjetë njësitë administrative.
Partitë e vogla e kanë të vështirë të hyjnë në parlament. Fitorja e PS mund të shpjegohet edhe me faktin se ajo qeveris në pothuajse të gjitha bashkitë në vend. Vëzhguesit ndërkombëtarë të zgjedhjeve të udhëhequr nga OSBE-ja e kanë kritikuar gjithashtu këtë. Partia në pushtet gëzonte një “avantazh të padrejtë” sepse ishte në gjendje të përdorte “burimet administrative”. “Kishte gjithashtu akuza të shumta se u ushtrua presion mbi votuesit, veçanërisht punonjësit publikë”, thuhet në raport. Megjithatë, vetë procesi zgjedhor u krye në mënyrë korrekte.
Megjithatë, ana e errët e sistemit të polarizuar partiak të Shqipërisë është se kur ndryshon pushteti, administrata tradicionalisht zëvendësohet. Në vend të një konkurrence për programet më të mira, ekziston një konkurrencë për burimet shtetërore, duke përfshirë pozicionet në bashki, polici, agjenci qeveritare dhe shkolla. Kjo e bën ideologjinë dytësore. Rama, i cili u premton lehtësime tatimore të ashtuquajturve investitorë strategjikë, nuk është më socialist sesa udhëheqësi i opozitës, Sali Berisha, promovon një program ekonomik konservator.
Emocione për Diasporën
Përkundrazi, platforma zgjedhore e Ramës kishte të bënte me aktivizimin e një ëndrre të lashtë të shqiptarëve. Asnjë popullsi tjetër në Ballkan nuk e dëshiron Evropën Perëndimore aq shumë sa ata. Pas rënies së komunizmit, shqiptarët shpesh i nënshtroheshin diskriminimit në vendet fqinje. Sidomos në Greqi, ata konsideroheshin prej kohësh qytetarë të klasit të dytë, pavarësisht se kryenin punë të vështirë dhe të rëndësishme në turizëm dhe ndërtim.
Meqenëse Shqipëria ka lulëzuar si destinacion turistik, vendi është perceptuar shumë më pozitivisht. Prandaj, nuk ka shumë rëndësi që anëtarësimi në BE deri në vitin 2030 është shumë jorealist veçanërisht nëse akuzat e ngritura shpesh kundër qeverisë shqiptare janë të provuara në mënyrë gjithëpërfshirëse, përfshirë përvetësimin e supozuar të fondeve të BE-së. Kësaj i shtohet edhe pretendimi se paratë e fituara në mënyrë të paligjshme nga tregtia e kokainës po pastrohen në industrinë e ndërtimit të Tiranës.
Duke pasur parasysh lëvdatat pro-perëndimore të Ramës, pyetje të tilla kanë tendencë të kalojnë pa u vënë re në BE. Shqipëria padyshim po bën përparim demokratik, veçanërisht në gjyqësor, por renditja e vendit midis kandidatëve për anëtarësim në BE është gjithashtu për shkak të faktit se pjesë të mëdha të vendeve fqinje janë të bllokuara politikisht për shkak të mosmarrëveshjeve territoriale ose konflikteve etnike. /Blaetter.de
