Groenlanda, ishulli më i madh në botë, ka qenë për shekuj me radhë një territor i largët dhe misterioz, i mbuluar nga akulli dhe i banuar nga popuj indigjenë që kanë mbijetuar në kushte të ashpra. Por pavarësisht peizazhit të tij të ftohtë dhe të pamëshirshëm, ky territor ka qenë gjithmonë në syrin e fuqive të mëdha.
Në vitin 2019, presidenti i atëhershëm i SHBA-së, Donald Trump, bëri një deklaratë të habitshme: ai dëshironte të blinte Groenlandën. Kjo kërkesë shkaktoi reagime të ashpra nga Danimarka, shteti që administron ishullin, por nuk ishte hera e parë që SHBA ka shprehur interes për këtë territor.
Me afrimin e zgjedhjeve të vitit 2024 dhe një rikandidimin e Trump, debati për të ardhmen e Groenlandës u rikthye me intensitet të lartë.
ADVERTISING
Ky artikull do të eksplorojë historinë e Groenlandës, rëndësinë e saj gjeopolitike dhe ekonomike, përpjekjet e mëparshme për ta blerë, si dhe arsyet pse Donald Trump mund të rinovojë këtë ambicie në 2025-n.
1. Historia e Groenlandës: Nga Eskimezët te Perandoria Daneze
Groenlanda ka qenë e banuar për më shumë se 4,500 vjet, fillimisht nga popujt inuit, të cilët jetonin duke gjuajtur dhe peshkuar në kushte ekstreme.
Në vitin 982, eksploruesi norvegjez Eriku i Kuq u vendos në Groenlandë pas dëbimit nga Islanda, duke krijuar koloni vikinge që mbijetuan për disa shekuj. Megjithatë, rreth shekullit të 15-të, kolonia vikinge u zhduk për arsye ende të paqarta.
Në shekullin e 18-të, Danimarka rivendosi kontrollin mbi ishullin dhe në 1814, me Traktatin e Kielit, Groenlanda u njoh zyrtarisht si territor danez. Për dekada me radhë, ishulli u mbajt i izoluar nga bota, derisa gjatë Luftës së Dytë Botërore, SHBA vendosi bazat e saj ushtarake në territorin e Groenlandës, duke i dhënë një rol të rëndësishëm strategjik në konfliktin global.
Në vitin 1953, Groenlanda u bë një pjesë e barabartë e Mbretërisë së Danimarkës, por në vitin 1979, ajo fitoi një shkallë të lartë autonomie dhe qeverisje të brendshme. Sot, ndërsa Danimarka kontrollon politikën e jashtme dhe mbrojtjen, Groenlanda ka qeverinë e saj lokale që administron çështjet e brendshme.
2. Pse Groenlanda është kaq e rëndësishme gjeopolitikisht?
Pavarësisht se ka një popullsi prej vetëm rreth 56,000 banorësh, Groenlanda është një territor me rëndësi të jashtëzakonshme për disa arsye:
a) Burime të Pasura Natyrore
Groenlanda është e pasur me minerale të rralla, përfshirë uraniumin, hekurin, arin dhe tokat e rralla që janë thelbësore për industrinë teknologjike dhe ushtarake.
Për më tepër, ndryshimet klimatike kanë çuar në shkrirjen e akullnajave, duke zbuluar burime natyrore të cilat më parë ishin të paarritshme. Kjo e ka bërë Groenlandën një objektiv të madh për investime dhe shfrytëzim ekonomik.
b) Pozicioni strategjik ushtarak
Gjatë Luftës së Ftohtë, Groenlanda ishte një pikë kyçe për NATO-n dhe SHBA, për shkak të vendndodhjes së saj mes Amerikës dhe Evropës.
Baza ajrore e Thule, e ndërtuar nga SHBA në vitin 1951, mbetet një nga pikat më të rëndësishme të mbikëqyrjes së raketave dhe sigurisë hapësinore. Për SHBA, kontrolli mbi Groenlandën do të siguronte dominimin strategjik në Arktik, ku Rusia dhe Kina po rrisin praninë e tyre ushtarake dhe ekonomike.
c) Rrugët detare të Arktikut
Ndryshimet klimatike kanë hapur rrugë të reja detare në rajonin e Arktikut, duke lejuar kalimin e anijeve dhe duke shkurtuar distancat tregtare mes Amerikës, Evropës dhe Azisë.
Kushdo që kontrollon Groenlandën, do të ketë një avantazh të jashtëzakonshëm në tregtinë globale dhe transportin ndërkombëtar.
3. Pse Trump kërkon ta bëjë Groenlandën amerikane në 2025?
Në gusht të vitit 2019, Donald Trump deklaroi se dëshironte të blinte Groenlandën nga Danimarka, duke shkaktuar reagime të forta ndërkombëtare. Kryeministrja daneze Mette Frederiksen e cilësoi idenë si “absurde”, ndërsa Trump e quajti atë “e neveritshme” dhe anuloi një vizitë të planifikuar në Kopenhagen.
Megjithatë, pse Trump është aq i interesuar për Groenlandën?
a) Kontrolli mbi burimet natyrore
Nëse Groenlanda do të bëhej pjesë e SHBA-së, Uashingtoni do të kishte qasje të drejtpërdrejtë në një pasuri të madhe minerale, duke reduktuar varësinë nga Kina për metalet e rralla që përdoren në teknologjinë moderne.
b) Fuqizimi i dominimit amerikan në Arktik
Me rritjen e ndikimit të Rusisë dhe Kinës në rajon, SHBA synon të mbajë avantazhin strategjik. Një Groenlandë amerikane do t’i jepte Trump një fitore gjeopolitike të jashtëzakonshme.
c) Një lëvizje populiste për elektoratin
Trump u rikthye në pushtet në vitin 2025 dhe idenë e blerjes së Groenlandës ai mund ta përdorë si një simbol të fuqisë amerikane, duke e prezantuar veten si liderin që zgjeron territorin e SHBA-së, njësoj si kur u ble Alaska në 1867.
4. A është e mundur që SHBA të bejë Groenlandën?
Megjithëse Trump ka shprehur hapur dëshirën e tij për Groenlandën, blerja e ishullit përballet me disa pengesa të mëdha:
Danimarka dhe qeveria lokale e Groenlandës e kanë refuzuar idenë në mënyrë të prerë.
Popullsia e Groenlandës dëshiron më shumë autonomi, jo të bëhet pjesë e një vendi tjetër.
Lidhjet historike dhe kulturore me Danimarkën janë të forta.
Blerja e një territori të tillë nuk është praktikë e zakonshme në shekullin XXI.
Por, duke pasur parasysh interesin ekonomik dhe strategjik të SHBA-së, debati për Groenlandën nuk do të përfundojë së shpejti.
Greenlanda ka qenë gjithmonë një tokë e largët dhe e ftohtë, por në shekullin XXI është bërë një nga pikat më të nxehta të politikës botërore. A do të jetë kjo hera e fundit që SHBA përpiqet të marrë këtë territor? Historia ka treguar se jo.
