TIRANË- Pas gjashtë vitesh pritje, një grup njerëzish u mblodh të enjten para portës së shkollës “Lasgush Poradeci” në Kombinat. Me duart që shtrëngojnë letrat e aplikimeve, nervozë dhe të mbërthyer nga ankthi, ata mbajnë sytë nga zyrtari që lexon emrat një e nga një.
Zëri i tij kumbon mes zhurmës dhe trupave që shtyhen për t’u afruar sa më pranë portës. Ndërsa lista vazhdon, banorët e Kombinatit qëndrojnë pezull mes frikës dhe shpresës, midis asaj që mund të fitojnë dhe gjithçkaje që kanë humbur gjatë viteve si të pastrehë.
Më 4 dhjetor u hodh shorti i rradhës për 80 banorët që presin të marrin një shtëpi nga programi i Rindërtimit, gjashtë vjet pasi tërmeti i 26 nëntorit 2019 shkatërroi banesat e tyre.
Qeveria ka shpenzuar mbi 130 miliardë lekë për programin e Rindërtimin dhe pretendon se mbi 90 për qind e projekteve kanë përfunduar, por qindra familje vazhdojnë të mbeten ende mes katër rrugëve. Sipas ekspertëve, ky është rezultati i një procesi të dominuar nga zvarritjet, mungesa e transparencës dhe abuzimet.
Urbanistja Doriana Musai i lidh vonesat me planet e pastudiuara dhe parregullsitë që shoqëruan programin e rindërtimit. Sipas saj, fatkeqësia natyrore u keqpërdor gjithashtu për qëllime të tjera.
“Brenda një periudhë 2-javore, ende pa kallur të vdekurit, filluam të mendojmë se si ta kalojmë këtë moment. Reagimi aq i shpejtë, i pastudiuar solli prodhimin e shumë akteve, dokumenteve dhe VKM-ve, të cilat me kalimin e kohës tani pas gjashtë vitesh kanë rezultuar totalisht fiktive,” tha Musai për BIRN.
“Kemi zona, të cilat u shpallën zona rindërtimi pa pasur lidhje me dëmet e tërmetit. Një prej tyre është lagja e Kombinatit dhe 5 Maji në Tiranë, ku është vënë re që rindërtimi u përdor si justifikim për të prishur ndërtesa dhe për të ndërtuar objekte të reja, të cilat ende sot janë ose të pabanuara ose të pandërtuara,” shtoi ajo.
Në Kombinat, një grup banorësh refuzuan vendimin e autoriteteve shtetërore për prishjen e pallateve të tyre dhe e çuan çështjen në gjykatë. Nga 67 pallate të shpallura të pabanueshme nga institucionet, u shembën vetëm 35 prej tyre. Në 22 raste, qytetarët e fituan betejën me institucionet dhe ndërtesat e tyre nuk u shembën, ndërsa shumica e tyre ende kërkon një zgjidhje.
Edmond Çata, banor i Kombinatit, thotë se të dy kategoritë e banorëve po përballen tashmë me probleme.
“Nëse ti ke një pallat në këmbë dhe qëndrove ose nëse ti pret të marrësh një apartament të ri, nuk është e qartë dhe nuk ka transparencë për mënyrën se si menaxhohen njerëzit e prekur nga tërmeti. Sepse unë di p.sh., që njerëz që banojnë në pallatet që janë në këmbë që nuk ka vendime për prishjen e tyre, janë ftuar për të marrë dhe kanë marrë apartamente në pallatet e reja,” tha ai.
Sipas Çatës, ata që bënë betejën për mosprishjen e pallateve po përballen tashmë me mungesën e shërbimeve, me sipërfaqe të lëna në mëshirë të natyrës dhe me shqetësimin për gjendjen fizike të pallateve.
Në këtë kompleks banesash në Kombinat, shumë prej apartamenteve janë të pabanuara, sepse pallatet janë ende të pakolauduara dhe ka probleme me ujin energjinë dhe kanalizimet. Situata është e ngjashme edhe tek lagja “5 maji”, ku disa prej banorëve nuk kanë pranuar t’i nënshtrohen kushteve të bashkisë për strehimin dhe kanë refuzuar sipërfaqet e ofruara.
“Me kalimin e kohës, disa prej banorëve arritën të marrin një sipërfaqe minimale, pjesa tjetër vërtiten edhe sot që flasim nëpër Tiranë. Kjo sepse e para objektet nuk janë ndërtuar, e dyta sepse nuk ka pasur dakordësi midis pushtetit lokal dhe vetë banorëve përsa i përket sipërfaqes,” theksoi Musai.
Një pjesë e banorëve, sipas saj, janë të pakënaqur me sipërfaqet e marra, pasi kanë pasur godina 3-4 katëshe ku jetonin së bashku tre apo katër kurora.
Eksperti Zef Preçi, drejtor i Qendrës Shqiptare për Kërkime Ekonomike, kritikon mungesën e transparencës me programin e Rindërtimit, ndërkohë që thekson se abuzimi me fondet ka lënë të pastrehë një pjesë të konsiderueshme të banorëve.
“U bë në kushtet e mungesës së transparencës, kryesisht në kontrata të negociuara drejtpërdrejt me përfshirjen e kryetarëve të bashkive, me një rol kordinues por pa një letër të shkruar të ministrit përgjegjës për Rindërtimin, por që në thelb çon në devijimin e fondeve publike apo në cënimin e cilësisë së ndërtimit,” tha Preçi për BIRN.
“Disa ndërtime ngjajnë me geto, ngjajnë me Gazën shumë më tepër se sa me banesa të ndërtuara me para publike,” shtoi më tej ai.
Zvarritjet nuk gjendet vetëm në Kombinat apo në Lagjen 5 Maji, por edhe në zonat e tjera të dëmtuara nga tërmeti. Në Bashkinë e Vorës, rreth 160 familje presin ende zgjidhje për banesën e premtuar. Bashkia e Vorës i tha BIRN se ishte në pritje të fondeve nga Ministria e Infrastrukturës dhe Fondi Shqiptar i Zhvillimit.
Në Marqinet, vetëm pak kilometra nga Tirana, 70 familje vazhdojnë të jetojnë me qira, ndërsa qeveria ka ndërprerë bonusin prej dy vitesh. 50 familje të tjera presin fondet për ndërtimin e shtëpive private në Vorë, Prezë dhe Bërxullë, si edhe 60 familje të tjera që duhet të strehohen në apartamente, por ato janë ende të papërfunduara.
Në mesin e Durrësit, qytetit më të dëmtuar nga tërmeti, një grup pallatesh të shpallura si të pabanueshme vazhdojnë ende të qëndrojnë në këmbë. Banesat janë të braktisura ose janë kthyer në strehë për aktivitete të paligjshme.
Por edhe në blloqet ku ka përfunduar ndërtimi, ekspertët vërejnë cilësi të dobët dhe probleme të tjera të infrastrukturës.
“Blloqe të vogla banimi në miniature, që më shumë duken si lagje provizore ku njerëzit janë vendosur provizorisht, ku hapësirat nuk kalojën 50 a 60 metra katrorë. Duken më shumë si kabina plazhi se sa si lagje të përhershme,” tha urbanistja Musai, ndërsa theksoi se një pjesë e banorëve nuk pranojnë të jetojnë aty për shkak të shpërnguljes nga territori.
“Në procesin e rindërtimit fondet u devijuan për pasurim të paligjshëm, të dyshuar gjerësisht, të zyrtarëve përgjegjës për ndërtime me cilësi të ulët dhe disa prej tyre të pabanueshme. Për ndërtime që nuk harmonizohen me infrastrukturën, sidomos me rrjetin e kanalizimeve dhe furnizimet me ujë etj, si në rastin e Fushë-Krujës,” tha Preçi.
Gjashtë vite pas tërmetit, Ministria e Infrastrukturës apo institucionet të tjera nuk kanë ende një bilanc të qartë për rindërtimin, pavarësisht miliarda lekëve të shpenzuara./BIRN
