TIRANË- Raporti i delegacionit të Asamblesë Parlamentare të Këshillit të Europës për zgjedhjet parlamentare të 11 majit, është zbardhur dhe pritet të diskutohet të hënën në Parlamentin Europian. Në raportin e siguruar nga Dosja.al theksohet se zgjedhjet u zhvilluan në një mjedis shumë të polarizuar dhe se kandidatë nuk gëzonin kushte të barabarta gare.
Gjithashtu thuhet se Partia Socialiste e cila është në qeverisje ka përfituar përdorimi i gjerë i burimeve administrative gjatë fushatës, ndërsa nuk kanë munguar akuzat e shumta për presion mbi votuesit. Lidhur me ditën e zgjedhjeve, në raport përmendet se pati një mungesë të respektimit të procedurave, dhe 11 maji u shoqërua një numër incidentesh presioni ndaj votuesve dhe disa mangësi transparence në numërimin e votave.
Më tej, theksohet se shumica e rekomandimeve të hershme të OSBE/ODIHR, duke përfshirë ato që lidhen me përbërjen e komisioneve zgjedhore të nivelit më të ulët, raportimin e ndërmjetëm mbi financimin e fushatave, keqpërdorimin e burimeve administrative dhe dispozitat për të siguruar një mjedis të favorshëm mediatik nuk janë trajtuar ende. Sipas raportit, mjedisi mediatik mbeti shumë i kufizuar, me pavarësinë, diversitetin dhe integritetin e përmbajtjes së lajmeve të dëmtuar nga financimi jotransparent, pronësia e përqendruar, ndërhyrja në autonominë editoriale dhe ndikimi politik.
Asambleja Parlamentare e Këshillit të Europës ju ka bërë thirrje autoriteteve shqiptare të demonstrojnë vullnet të fortë dhe të sinqertë politik për të adresuar mangësitë e identifikuara gjatë procesit të vëzhgimit të zgjedhjeve. Sipas Asamblesë kjo është thelbësore për të siguruar përputhshmërinë me standardet evropiane në proceset zgjedhore.
Konkretisht, Asambleja Parlamentare e Këshillit të Europës u bën thirrje autoriteteve shqiptare të zbatojnë masat e mëposhtme dhe:
– të trajtojë rekomandimet e Komisionit të Venedikut dhe OSBE/ODIHR-it në një mënyrë gjithëpërfshirëse dhe të rishikojë rregullat e financimit të fushatave në përputhje me rekomandimet e Komisionit të Venedikut dhe Grupit të Shteteve kundër Korrupsionit (GRECO);
– të depolitizohet administrata zgjedhore, veçanërisht në nivele më të ulëta, për të parandaluar shkarkimin e shpeshtë, në minutën e fundit dhe diskrecionar të të emëruarve nga partitë politike, të sigurohet kohë e mjaftueshme për trajnim dhe përgatitje dhe të forcohet profesionalizmi i zyrtarëve zgjedhorë në ditën e zgjedhjeve për një besim më të madh në procesin zgjedhor;
– të ndërmarrin veprime të vendosura për të mbrojtur integritetin e procesit zgjedhor, në veçanti të miratojnë masa për të parandaluar blerjen e votave, presionin mbi punonjësit e sektorit publik dhe privat, ndikimin e padrejtë mbi votuesit e margjinalizuar, keqpërdorimin e burimeve administrative dhe abuzimin e burimeve shtetërore nga partitë në pushtet gjatë fushatave zgjedhore dhe ndikimin e supozuar të elementëve kriminalë, si dhe rrezikun e infiltrimit të tyre në procesin zgjedhor;
– të ndërmarrin veprime për të ndarë qartë partinë në pushtet nga shteti;
– të forcojë kapacitetin e SPAK-ut për të luftuar në mënyrë efektive korrupsionin dhe krimin e organizuar, përfshirë në kontekstin e zgjedhjeve;
– të kryejë një vlerësim të duhur të votimit jashtë vendit, i cili u prezantua për herë të parë, dhe të identifikojë fushat për përmirësim.
PËRFUNDIME DHE REKOMANDIME TË RAPORTIT
• Zgjedhjet parlamentare të vitit 2025 ishin konkurruese dhe të zhvilluara profesionalisht, por u zhvilluan në një mjedis shumë të polarizuar dhe se garuesit nuk gëzonin kushte të barabarta loje. Megjithatë, kandidatët në përgjithësi ishin në gjendje të bënin fushatë lirisht, megjithëse disa raportuan se u përballën me kërcënime. Administrata zgjedhore e menaxhoi procesin në një mënyrë gjithëpërfshirëse dhe transparente. Partia në pushtet përfitoi nga përdorimi i gjerë i burimeve administrative gjatë fushatës, duke krijuar një avantazh të panevojshëm të zyrtarëve në detyrë. Pati gjithashtu akuza të shumta për presion mbi votuesit, veçanërisht punonjësit publikë. Për më tepër, legjislacioni zgjedhor dhe interpretimi i tij i ngushtë nga administrata zgjedhore nuk parandaluan praktikat abuzive. Përqendrimi i pronësisë së medias që dëmton shumësinë e burimeve të lajmeve, së bashku me vetëcensurën midis gazetarëve dhe dy partitë më të mëdha që dominojnë mbulimin e lajmeve, kufizoi mundësinë e votuesve për të bërë një zgjedhje të informuar. Përdorimi aktiv i rrjeteve sociale online nga garuesit, amplifikoi diskursin e fortë konfrontues dhe nuk u caktua asnjë autoritet për të zbuluar përmbajtje të dëmshme manipuluese. Mekanizmi i ri i koordinimit midis institucioneve për të hetuar dhe ndjekur penalisht krimet zgjedhore është një zhvillim i mirëpritur, por ndjekja e tyre është e nevojshme për të adresuar shqetësimet e vazhdueshme të keqpërdorimeve zgjedhore Dita e zgjedhjeve ishte përgjithësisht e qetë dhe e organizuar mirë, por pati një mungesë të shpeshtë të respektimit të procedurave, dhe dita u shënua nga një numër incidentesh frikësimi dhe nxitjeje të votuesve dhe disa mangësi procedurale dhe transparence në numërimin e votave.
• Vota e diasporës shënon një moment të rëndësishëm në historinë demokratike të Shqipërisë. Votimi jashtë vendit, i prezantuar për herë të parë për këto zgjedhje, u mundësoi shqiptarëve që jetojnë jashtë vendit të kontribuojnë në zhvillimin e vendit të tyre si qytetarë, përveç kontributeve të tyre të rëndësishme ekonomike. Votimi i tyre u menaxhua mirë, pavarësisht marrëveshjes së vonë politike dhe miratimit të kësaj mase, si dhe disa çështjeve organizative të cilat do të duhet të vlerësohen siç duhet.
• Mangësitë e vërejtura ngritën disa pyetje në lidhje me integritetin e procesit zgjedhor. Në këtë kontekst, delegacioni ynë vlerësoi punën e SPAK-ut, Prokurorisë së Përgjithshme dhe KQZ-së, në koordinimin efektiv të përpjekjeve të tyre për të mbrojtur integritetin e procesit zgjedhor
• Megjithatë, nevojitet ende përparim në kulturën më të gjerë politike për të forcuar besimin publik dhe për të siguruar që qeverisja e mirë të arrijë në të gjitha nivelet e shoqërisë, gjë që fillon me zgjedhje që përputhen plotësisht me standardet evropiane. Në veçanti, çështjet e përmendura më poshtë duhet të theksohen.
• Një numër mangësish dhe paqartësish zvogëlojnë qartësinë e kuadrit ligjor dhe krijojnë pasiguri në zbatimin e tij.
• Ndërsa disa rekomandime të Komisionit të Venedikut dhe ODIHR-it u trajtuan, shumica e rekomandimeve të hershme, duke përfshirë ato që lidhen me përbërjen e komisioneve zgjedhore të nivelit më të ulët, raportimin e ndërmjetëm mbi financimin e fushatave, keqpërdorimin e burimeve administrative dhe dispozitat për të siguruar një mjedis të favorshëm mediatik, duke përfshirë heqjen e përgjegjësisë penale për shpifje, nuk janë trajtuar ende.
• Parlamenti zgjidhet përmes një sistemi zgjedhor të modifikuar që kombinon votimin e mbyllur dhe listat që i nënshtrohen votimit preferencial, i cili u prezantua përpara këtyre zgjedhjeve. Sistemi duket se favorizon dy partitë më të mëdha dhe kufizon ndikimin e votimit preferencial, duke u mundësuar udhëheqësve të partive të mbajnë kontroll të konsiderueshëm mbi përfaqësimin parlamentar, pjesërisht për shkak të mungesës së demokracisë së brendshme partiake
• Pati disa ndërprerje të shkaktuara nga zëvendësimi i vonë i anëtarëve të emëruar nga partitë politike, veçanërisht për anëtarët e qendrave të votimit në ditët para zgjedhjeve.
• Pavarësisht përpjekjeve të bëra nga KQZ-ja për të përmirësuar aksesin në qendrat e votimit për personat me aftësi të kufizuara, problemet e aksesit mbeten në disa vende.
• Gjatë fushatës, fusha e lojës ishte e pabarabartë. Partia në pushtet përfitoi nga përdorimi i gjerë i burimeve administrative dhe ndikimit institucional, duke përfshirë heqjen e një numri të madh të gjobave shtetërore të shpallura pak para ditës së zgjedhjeve, dhe zyrtarë të lartë qeveritarë u angazhuan në një numër të madh ngjarjesh zyrtare që shpesh përputheshin me mesazhet e fushatës, duke zbehur vijën ndarëse midis shtetit dhe partisë.
• Pati një numër të madh akuzash të besueshme për presion mbi punonjësit publikë, raste të frikësimit të mbështetësve të opozitës dhe keqpërdorimit të rrjeteve të patronazhit. Pati gjithashtu raportime për blerje votash, përpjekje për të ndikuar padrejtësisht te votuesit e margjinalizuar dhe ndikim të dyshuar të elementëve kriminalë në disa parti politike
• Fushata në rrjetet sociale nuk ishte e rregulluar dhe nuk u caktua asnjë autoritet për ta monitoruar atë. Pavarësisht se shumica e partive politike nënshkruan një Kod Sjelljeje mbi Fushatat Dixhitale, disa kandidatë shpërndanë përmbajtje përçarëse ose manipuluese, ndërsa llogaritë e palëve të treta thuhet se përdorën sjellje të koordinuara joautentike në platformat online për të amplifikuar sulmet kundër opozitës.
• Dëgjuam se ndalimi i qeverisë për TikTok që nga 6 marsi 2025, i cili u justifikua nga autoritetet me mungesën e filtrave për përmbajtje të dëmshme, u perceptua nga disa bashkëbisedues si një manipulim nga partia në pushtet për të kufizuar mundësitë e fushatës së disa kandidatëve.
• Pjesëmarrja politike e grave është rritur vitet e fundit, megjithatë përparimi i tyre mbetet i kufizuar nga barrierat strukturore të rrënjosura, veçanërisht demokracia e dobët e brendshme e partisë dhe qasja e kufizuar në financim.
• Vetëm ndryshime të kufizuara në financimin e fushatës janë miratuar që nga viti 2020. Rekomandimet kryesore të Komisionit të Venedikut dhe ODIHR-it mbeten të paadresuara dhe mangësitë në kuadrin rregullator ndikojnë në transparencën e financimit të fushatës dhe barazinë e mundësive për partitë dhe kandidatët
• Mjedisi mediatik mbeti shumë i kufizuar, me pavarësinë, diversitetin dhe integritetin e përmbajtjes së lajmeve të dëmtuar nga financimi jotransparent, pronësia e përqendruar, ndërhyrja në autonominë editoriale dhe ndikimi politik.
• Mungesa e fondeve për shoqërinë civile lokale, veçanërisht nga donatorët ndërkombëtarë, kufizoi aftësinë e saj për të ndërmarrë një vëzhgim gjithëpërfshirës të këtyre zgjedhjeve, duke ulur nivelin e kontrollit të procesit zgjedhor
• Dita e zgjedhjeve ishte e qetë në shumicën e zonave dhe transparente, por me mungesë të respektimit të procedurave në shumë qendra votimi. Pati një numër mjaft të lartë vlerësimesh negative, kryesisht në lidhje me mangësitë procedurale dhe disa presione mbi votuesit. Parregullsitë serioze që u vunë re përfshinin një numër të konsiderueshëm incidentesh frikësimi dhe vëzhguesve dhe bashkëpunëtorëve të partive që ndërhynin në proces, nxitje dhe akuza për blerje votash. Për më tepër, fshehtësia e votës shpesh u kompromentua për shkak të planimetrisë së qendrave të votimit, mbipopullimit dhe ndërhyrjes. Më shumë se gjysma e qendrave të votimit të vëzhguara nuk ishin të aksesueshme në mënyrë të mjaftueshme për personat me aftësi të kufizuara për të votuar në mënyrë të pavarur. Votimi elektronik në përgjithësi vazhdoi pa pengesa, megjithëse shumë votues dukeshin të panjohur me procesin dhe disa zyrtarë zgjedhorë nuk ishin të trajnuar në mënyrë të mjaftueshme ose nuk kishin qartësi mbi rolet e tyre. Transmetimi elektronik i rezultateve nga qendrat e votimit elektronik u anulua dhe në vend të kësaj u krye një transmetim manual në nivel rrethi. Ndërsa numërimi vazhdoi në mënyrë të rregullt në shumë vende, jo të gjithë vëzhguesit e IEOM kishin akses të plotë në proces dhe vunë re disa mangësi procedurale dhe një atmosferë kaotike në disa vende.
• Asambleja u bën thirrje autoriteteve shqiptare të demonstrojnë vullnet të fortë dhe të sinqertë politik për të adresuar mangësitë e identifikuara gjatë procesit të vëzhgimit të zgjedhjeve. Kjo është thelbësore për të siguruar përputhshmërinë me standardet evropiane në proceset zgjedhore. Kjo duhet të ndiqet në kuadër të dialogut pas monitorimit dhe programeve të bashkëpunimit zgjedhor të Asamblesë.
• Në veçanti, Asambleja u bën thirrje autoriteteve shqiptare të përparësojnë masat e mëposhtme dhe të:
– të trajtojë rekomandimet e Komisionit të Venedikut dhe OSBE/ODIHR-it në një mënyrë gjithëpërfshirëse dhe gjithëpërfshirëse dhe të rishikojë rregullat e financimit të fushatave në përputhje me rekomandimet e Komisionit të Venedikut dhe Grupit të Shteteve kundër Korrupsionit (GRECO);
– të depolitizohet administrata zgjedhore, veçanërisht në nivele më të ulëta, për të parandaluar shkarkimin e shpeshtë, në minutën e fundit dhe diskrecionar të të emëruarve nga partitë politike, të sigurohet kohë e mjaftueshme për trajnim dhe përgatitje dhe të forcohet profesionalizmi i zyrtarëve zgjedhorë në ditën e zgjedhjeve për një besim më të madh në procesin zgjedhor;
– të ndërmarrin veprime të vendosura për të mbrojtur integritetin e procesit zgjedhor, në veçanti të miratojnë masa për të parandaluar blerjen e votave, presionin mbi punonjësit e sektorit publik dhe privat, ndikimin e padrejtë mbi votuesit e margjinalizuar, keqpërdorimin e burimeve administrative dhe abuzimin e burimeve shtetërore nga partitë në pushtet gjatë fushatave zgjedhore dhe ndikimin e supozuar të elementëve kriminalë, si dhe rrezikun e infiltrimit të tyre në procesin zgjedhor;
– të ndërmarrin veprime për të ndarë qartë partinë në pushtet nga shteti;
– të miratojë masa për të rritur edukimin politik, angazhimin qytetar dhe aksesin në përfaqësimin politik për të rinjtë;
– të forcojë kapacitetin e SPAK-ut për të luftuar në mënyrë efektive korrupsionin dhe krimin e organizuar, përfshirë në kontekstin e zgjedhjeve;
– të kryejë një vlerësim të duhur të votimit jashtë vendit, i cili u prezantua për herë të parë, dhe të identifikojë fushat për përmirësim.
• Në frymën e Samitit të Krerëve të Shteteve dhe Qeverive të Reykjavikut dhe Parimeve për Demokraci të Reykjavikut, Asambleja i nxit autoritetet shqiptare të ndërmarrin hapa konkretë për të mbrojtur dhe forcuar demokracinë, për të mbështetur qeverisjen e mirë dhe për të “inkurajuar pjesëmarrjen demokratike në të gjitha nivelet përmes zgjedhjeve të lira dhe të ndershme”.
• Kuvendi është gati ta mbështesë këtë proces, duke punuar brenda kuadrit të procedurës së saj pas-monitorimit dhe në bashkëpunim të ngushtë me Komisionin e Venedikut.
