Artikulli i “The Economist”
Për një kohë të gjatë, pjesa më grindavece e Evropës, rajoni i Ballkanit Perëndimor mund të ketë një dritë të re. Më i pazakonti është kryeministri i Shqipërisë, një ish-basketbollist 58-vjeçar, artist modern, Edi Rama. Muajin e kaluar Partia e tij Socialiste mposhti “çantën e grisur” të grupeve opozitare për të fituar të gjitha, përveç një pjese të vogël të 61 bashkive të vendit. Kështu që ai ka të ngjarë të fitojë zgjedhjet e ardhshme të përgjithshme, që do të zhvillohen në 2025, fitorja e tij e katërt me radhë, dhe kështu të sundojë deri në vitin 2029 atë që dikur ishte posti më i mjerueshëm i rajonit. Në pushtet që nga viti 2013, Rama është tashmë kreu më jetëgjatë i një qeverie ballkanike. Në vitin 2000 ai u shfaq si një kryebashkiak dinamik dhe plot ngjyra i kryeqytetit të Shqipërisë, Tiranës. Që nga viti 2005 ai drejton Partinë Socialiste. Tani ai mund të pretendojë se është një “yll ballkanik”, madje një ndikues qetësues në një rajon ende të brishtë, madje dhe dëshmitar i trazirave në vendin fqinj në Kosovë, ku minoriteti serb është turpëruar kundër shumicës etnike shqiptare.
Rama refuzon të shesë “kushërinjtë e tij” dhe i kërkon Perëndimit që të trajtojë me ndjeshmëri presidentin e Serbisë, Aleksandër Vuçiç.
Duke folur rrjedhshëm në një sërë gjuhësh, ai është padyshim kozmopolit, pavarësisht nga një edukim në atë që ishte një nga vendet më të izoluara, më të egra dhe paranojake të botës, i përshkruar shpesh nga shqiptarët e sotëm si “Koreja e Veriut e Evropës” përpara rënies së komunizmit në 1991.
“Italia ishte Amerika jonë,”- tha ai.
“TV, futbolli italian, Papa, muzika. Por edhe marrja e televizorit nuk ishte e lehtë.”
Ai kujton se e kishte mbushur dhomën e tij me çarçafë dhe qilima në mënyrë që askush të mos e dëgjonte atë dhe shokët e tij duke dëgjuar regjistrime të paligjshme të grupit Beatles. Ai thotë se kujton tronditjen dhe kënaqësinë e tij kur mund të lexonte Kafkën, Prustin dhe Dostojevskin, të dëgjonte Ravelin, Debussy-n dhe Stravinskin dhe të shihte Cézanne, Van Gogh dhe Picasso. Kritikët e tij theksojnë se ai ishte një fëmijë i nomenklaturës komuniste; babai i tij ishte një skulptor, i cili mund të ketë formuar tiparet e Stalinit. Rama akuzohet gjithashtu për një kult të personalitetit. Një vëzhgues perëndimor e quan atë “shkëlqyes, vizionar, eksentrik, egomaniak…me një ndjenjë të fortë të trashëgimisë së tij në histori”.
Ai nuk ka turp të renditë arritjet e tij – ose të paktën të Shqipërisë postkomuniste. Tirana është e panjohshme nga ajo që ishte tre dekada më parë: dikur një fshat i zymtë, gri, totalitar, sub-sovjetik, ruritan. Atëherë, i gjithë vendi kishte rreth 6,000 makina: ishte e paligjshme të posedoje një të tillë. Tani ka më shumë se 700,000 të tilla. Megjithëse partia e Ramës e ka origjinën nga ajo e drejtuar prej 44 vitesh nga vrasësi masiv Enver Hoxha deri në vdekjen e tij në 1985, por ajo është rindërtuar plotësisht duke u kthyer në social-demokrate. Por kritikët e saj e akuzojnë atë për rrënjosjen e korrupsionit nën një elitë oligarkike që dominon median dhe ka lënë pabarazinë të zgjerohet.
Rama hedh poshtë pretendime të tilla. Ai thotë se modelon partinë e tij sipas Laburistëve të Ri të Britanisë. Toni Blair, gruaja e tij avokate Cherie dhe miku i tij për një kohë të gjatë, Alastair Campbell, të gjithë ende vizitojnë për të dhënë këshilla.
“Ne nuk jemi shumë ideologjikë,” thotë Rama.
“Për ne nuk ka zgjidhje djathtas apo majtas: nuk është herezi të kesh një zgjidhje të drejtë që funksionon.”
Margaret Thatcher, ai kundërshton, ishte “një udhëheqëse e madhe” që miratoi reforma të dhimbshme për të modernizuar Britaninë, pa të cilat Laburistët e Rinj nuk mund të kishin sukses pas saj. Besimi i Rama përfshin rajonin. I gjithë Ballkani, vëren ai, madje edhe Serbia tradicionalisht pro-ruse, është i bashkuar Ukrainës.
“Shqipëria nuk ka asnjë grindje serioze me fqinjët e saj. Kjo është unike në historinë tonë,”-shton ai.
Sa i përket anëtarësimit në Bashkimit Europian, ai me mençuri refuzon të vendosë ndonjë datë, ndërkohë që pranon kërkesat e klubit për hyrjen si një motor për reformat e vetë Shqipërisë. Rama e pranon se një grup vendesh në klub, të udhëhequr nga Franca, janë të kujdesshëm për të lejuar brenda BE-së, tufën ballkanike.
Mantra e çdo diplomati perëndimor në Tiranë është se Shqipëria “po shkon në drejtimin e duhur”, por se “ka ende një rrugë e gjatë përpara”, veçanërisht në lidhje me pastrimin e gjykatave dhe krijimin e një shteti të duhur ligjor, një çështje të cilës BE dhe Amerika i kushtojnë shumë vëmendje dhe para. Një skemë për të verifikuar të gjithë trupin e gjyqtarëve dhe prokurorëve të vendit ka çuar në shkarkimin e dy të tretave të habitshme të tyre.
Çfarë ndodh me ata që janë ‘qëruar’ nga sistemi?
“Oh, ata bëhen avokatë dhe kontabilistë,” thotë një aktivist i shoqërisë civile.
Korrupsioni endemik është ende goditja më e madhe në Shqipërinë e sotme. Të dyja partitë kryesore konsiderohen përgjegjëse, në sytë e shumicës së shqiptarëve. Pikëpamja më bamirëse e një diplomati, në vlerësimin e dështimit të Ramës për ta shlyer.
Çështja tjetër e madhe që shqetëson Ramë është emigracioni. Popullsia është zvogëluar me të paktën një të katërtën që nga fundi i komunizmit, në rreth 2.9 milion sot. Shqiptarët po largohen ende si tufë egër. Për Ramën është e kuptueshme kur pyetet për pikëpamjen e përbashkët në Perëndim se shumë shqiptarë, përfshirë ata që mbërrijnë ilegalisht në Britani me anije, janë bashkëfajtorë në krim.
Por problemi i tij më serioz është mungesa e qëndrueshme e civilizimit në politikën e vendit të tij. Të gjitha palët e denoncojnë pa ndryshim tjetrin si gangsterë, mashtrues, madje edhe vrasës, gjë që në disa raste është e vërtetë. Kjo, pranon ai, të çon prapa në epokën e kobshme të Hoxhës, kur mospajtimi më i butë shpesh nënkuptonte dëbim, burg apo edhe ekzekutim.
“Nëse Shqipëria do të bëhet ndonjëherë një demokraci liberale, kjo, duhet të ndryshojë,”-shtoi Rama. Por nëse do të ndodhte, do të ishte trashëgimia e tij më e madhe. E mund të ketë nevojë për kohën e një brezi tjetër.
